آلبوم آلبا

موسیقی سنتی ایرانی و مقامی کردی

موسیقی اروپایی در قرون ۹ و ۱۵ میلادی به دوران پیش از انقلاب و تحول بزرگ در زمینه نت‌نویسی و موسیقی مکتوب باز می‌گردد. چه بسا موسیقی آن زمان نیز به روش سینه به سینه انتقال می‌یافته است و نکته مهم، «مُدال» بودن موسیقی در این دوره است. منابع الهام موسیقی باستان اروپا عموماً روایات مذهبی یا عامیانه بوده است.

از نظر تاریخی، تبادل میان فرهنگ‌های مناطق و اقوام گوناگون، توسط بازرگانان، هنرمندان و جهانگردان که از طریق مسیرهای مختلف (مانند جاده ابریشم)، از مغرب تا مشرق یا از مشرق به مغرب سفر می‌کردند، پدید آمد.

نمونه بارز این تبادل فرهنگی شاید ساز لوت باشد که به عبارتی همان عود مشرق زمین است یا تیمپانوم و پسالتریون که دو ساز قرون وسطایی برگرفته از سنتور و قانون هستند.

موسیقی گروه نور

گروه نور در سال ۱۳۷۹ به بهانۀ ساخت قطعۀ آلبا تاسیس شد که تجربه‌ای نو در زمینه به کارگیری موسیقی آوازهای ایرانی و اروپایی در کنار یکدیگر بود. گروه نور در ابتدا به اجرای موسیقی‌های چند آوایی (پلی فونیک) سده‌های ۱۵ الی ۱۷ میلادی اروپایی پرداخت و در ضمن، کاری مشترک با کانال تلوزیون آرته فرانسه را تجربه نمود و به اجرای قطعات در محراب کلیساهای آذربایجان غربی پرداخت که در سال ۱۳۸۳ پخش شد. گروه نور از اواخر سال ۱۳۸۱ فعالیت‌های خود را بیشتر در زمینه ریشه یابی موسیقایی شرق و غرب معطوف کرد و با اضافه شدن ترکیب‌بندی سازهای ایرانی به بخش آوازهای اروپایی و ایرانی، شکل امروزی خود را به دست آورد و در اولین تجربه جدی خود به اجرای کنسرت در پاریس (پاییز ۱۳۸۲) پرداخت.

همزمان با فاجعه زلزله بم و به منظور ابراز هم‌دردی با قربانیان این واقعه، گروه نور در تهران به اجرای کنسرت‌های خیریه پرداخت. ضبط اولین آلبوم گروه نور (آلبا) در شهریور ماه ۱۳۸۳ در قلعه تاریخی اردشیر بابکان در فیروزآباد استان فارس صورت پذیرفت.

گروه نور می‌کوشد تا با بازآفرینی سنت‌های دیرین موسیقایی که در بطن آن انگیزه و منابع الهام مشابهی وجود داشته است، خاستگاه مشترک موسیقی غرب و شرق را بیابد. در این راه، از اشتراک قالب «مدالیته» در ساختار موسیقایی ایرانی و اروپایی استفاده شده است. ریشه‌های میان کوندوکتوس مربوط به قرن ۱۳ میلادی و دستگاه نوا، مقام‌های آوازی گرگورین با مقام‌های آوازی اورامان کردستان، شباهت‌های موزیکال آوازهای کردی و آوازهای اسپانیایی کانتیگاس‌های آلفونسوال سابیو (آلفونسوی خردمند) را می‌خوانند، … جملگی شاهدی بر این ادعا در این آلبوم می‌باشند.

کریستف رضاعی

منابع موسیقایی

• آوازهای گرگورین: از مجموعه Graduale Romanum است که در قرون وسطی برای جشن‌ها و مراسم آیینی کاتولیک‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. متون خوانده شده در این آوازها عموماً روایات مذهبی (عهد عتیق و عهد جدید یا انجیل) است. بخش دیگری از ملودی‌ها و متون از ممکتوبات دیر Saint Martial de Limoges برگرفته شده که نقشی بسیار مهم در ادبیات و موسیقی مذهبی سده‌های ۹ الی ۱۳ میلادی داشته‌ است.کانتیگاس‌های سانتا ماریا: متونی که در مدح حضرت مریم نوشته و خوانده می‌شد عموماً در دوران حکومت الفونسوی خردمند (۱۲۸۴- ۱۲۲۱ میلادی) تدوین یافته‌اند. آلفونسوی خردمند که به فرهیختگی شهرت داشت، در ضمن پذیرا بودن مهاجران شرقی، همواره در صدد برقرار گفتگوی فرهنگی میان مسیحیان، مسلمانان و یهودیان بوده‌ است. متون به زبان پرتقالی-گالیسیایی است و محور همه آنها مدح حضرت مریم و معجزات اوست.کتاب قرمز مونت سرات (Llibre Vernell de Montserrat): آخرین منبع، آوازهای مذهبی اسپانیانی مربوط به قرن ۱۴ میلادی است که برای زائران مونت سرات نوشته شده بود. این متون به زبان کاتولونیایی یا لاتین سروده شده‌اند.

متون آوازی

متون آوازی مذهبی انتخاب شده برای بخش اروپایی این اثر به زبان‌های لاتین و پرتغالی-گالیسیایی خوانده می‌شود. اشعار این مجموعه نیز به تروبادورهای قرن ۱۲ میلادی که به زبان اکسیتان سروده شده‌اند، تعلق دارند.

متون آوازی انتخاب شده برای بخش شرقی این آلبون از بابا طاهر (قرن ۱۱ میلادی)، مولانا (قرن ۱۳ میلادی) و حافظ (قرن ۱۴ میلادی) است و نیز اشعاری از شعرای به نام کردزبان از جمله نالی، مولوی کرد، وفایی، قاسم مؤیدزاده و اشعار کردی فولکلور است.

شرح و خلاصه‌ای از قطعات آلبوم
برای آشنایی با محتوای آلبوم شرحی و قطعاتی از آن تقدیم می‌گردد

(۳) پایکوبی – Villancico

ویلانسیکو قالبی موسیقایی و نوشتاری است که مختص منطقه ایبریا (اسپانیای فعلی) است و در میانه سده ۱۵ میلادی شکل گرفت. این سبک تا قرن ۱۸ (به خصوص در دوره باروک) در اسپانیا و آمریکای لاتین تکامل یافت. متون ویلانسیکو غالباً از شیوه بیان ادبیات عرب تبعیت می‌کند و ضرب‌آهنگ تندی دارند. آوازهای چهارصدایی این قطعه که متن آن پیرامون تولد حضرت مسیح و رستگاری انسان‌ها است با یک تم لُری (کوچ) بر اساس رقص “سه پا” همراهی می‌شود.

(۴) سحر – Alba

آلبا نام قالبی است به زبان اکسیتان که تروبادورها (شاعران و نوازندگان در جنوب فرانسه و شمال اسپانیا در سده‌های ۱۱ و ۱۳ میلادی) مُبدع آن بوده‌اند. آلبا به معنی سَحَر، زلالی، خلوص یا رنگ سفید نیز می‌باشد. این گونه از اشعار تروبادورها، سرودهایی عموماً عاشقانه و در توصیف فراق از معشوق یا تلاش برای رسیدن به یار و حقیقت است.
در این قطعه تلاش شده تا با بهره‌گیری از عناصر موسیقایی عهدقدیم، مضامین مشترک شعر Giraut de Bornelh (شاعر قرن ۱۲ میلادی فرانسوی که بین سال‌های ۱۱۹۰ و ۱۲۴۰ شعر می‌سروده است) {ای دوست خوابی یا بیدار، دگر مخواب و چشمهایت را باز کن، از مشرق طلوع ستاره‌ای را می‌بینم، او را می‌شناسم، روز را برخواهد گرداند، بزودی سپیده خواهد زد} و غزل حافظ شیرازی (قرن ۸ هجری- ۱۴ میلادی) {سحرم دولت بیدار به بالین آمد گفت برخیز که آن خسرو شیرین آمد … } را به یکدیگر نزدیک شوند.

در نسخه اصلی «کتاب قرمز» دیر Montserrat به عبارت “a ball redon” اشاره شده است که به معنی رقص دوار است. متن این سروده، روایت ظهور روح‌القدس بر حضرت مریم است که بشارت تولد مسیح و نوید رستگاری مردم و رسیدن به حضرت حق را می‌دهد و به او مژده می‌دهد که مادر این فرزند خواهد شد.
اشعار مولانا نیز که در وصف معشوق و وصال یار می‌باشد {… دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم …} از لحاظ مضمون با سروده‌های لاتین شباهت دارد. از شاخص‌های این قطعه، به کارگیری ضرب‌آهنگ و بستر موسیقایی دوار و سماع در کنار یکدیگر است.

(۶) تولد – Uterus

«مشرق زمین» در آیین مذهبی مسیحیان همواره تقدس خاصی داشته است. روایات مذهبی مسیحیان که در آن سه مجوسی مشرق‌زمین، طلوع ستاره‌ای را در شرق نشانه تولد عیسی مسیح دانسته‌اند، دلیلی بر این مدعی است.
علمای دیر Saint Martial de Limoges، متونی را که پیرامون تولد مسیح می‌سرودند، در اختیار زائرانی که از شمال اروپا می‌آمدند، قرار می‌دادند. در این متون استعاراتی به کار می‌رفت که به ظهور معجزه پروردگار (تولد مسیح) در مشرق زمین مربوط بود.
در این قطعه، متن مذهبی لاتین با آوازی در دستگاه ماهور و دوبیتی‌های باباطاهر همراهی شده است که اشاره به معبود دارد {بود درد مو و درمونم از دوست بود وصل مو و هجرونم از دوست …}.

(۷) لالایی – Lullaby

این قطعه که برای شش صدا تنظیم شده است، بر اساس یک لالایی کهن کردی است که بستر آوازی اروپایی آن نیز، با استفاده از عبارات ساده‌ای همچون Soun، Dormir (هر دو به معنی بخواب!) آواز کردی را همراهی می‌کنند.

(۸) معجزه زیبا – Miragres fremosos

کانتیاگس شماره ۳۷ حضرت مریم با اشعار مولوی کرد (از شعرای کرد سده پیشین منطقه اورامان) تلفیق شده‌اند. بخش‌های اسپانیائی و کردی، هر کدام با یک تک‌خوان و دو هم‌خوان، به گفت و گویی هم‌ارز و موازی می‌نشینند. فضای ریتمیک یکسان این گفتگو توسط دف و دهل ایجاد شده است. بداهه نوازی کمانچه و عود در آواز بیات کرد و دستگاه نوا همراهی گروه را به عهده دارند.
متن عارفانه شعر کردی در مدح پیر مغان و بی‌قراری عاشق در وصال معشوق است و تأکیدی دوار بر عبات {… در یک دست دف و در دست دیگر جام می دارم …} دارد. بخش اسپانیائی نیز روایتی مذهبی از معجزه حضرت مریم در شفا دادن مردی مستمند و مریض است که در آن نیز تأکید دوار عبارت {… بر ما معجزاتی را ارزانی داشتی یا مریم مقدس …} می‌شود.

(۹) فصل نو – Novus annus

مضمون آواز این کوندوکتوس، سال نو است که به زبان لاتین خوانده می‌شود و در رثای تولد مسیح و نور ابدیتی که به بشریت ارزانی داشته، سروده شده است. بخش کردی در دستگاه شور با ترکیبی از شعرهای محلی کردی درباره بهار و سال نوی ایرانی و شعری از قاسم موید زاده (شاعر کرد) که در آن نسیم بهاری به نسیم عشق تشبیه شده، اجرا شده است.

سایت رسمی گروه نور